Horst aan de maas

Woensdag 4 september 2024 besprak de gemeenteraad van Horst aan de Maas een – tot dan toe geheim – rapport over de zogenaamde “Californië-deal”. Het rapport zou eindelijk duidelijkheid geven over de betrokkenheid van het gemeentebestuur bij een deal van de oud-directeur van Californië BV met Californië BV. Semi-overheidsbedrijf Californië BV had gronden tegen een lage prijs verkocht aan zijn eigen directeur Lodewijk Burghout.

Het was niet de eerste keer dat de handel en wandel bij Californië BV onderwerp van discussie was in de gemeenteraad. De BV is een samenwerkingsverband van een telersvereniging, de LLTB, industriebank LIOF en Greenport Venlo. Greenport Venlo is in handen van de provincie Limburg en de gemeenten Venlo, Horst aan de Maas en Venray.

Al vaker discussie rondom Californië BV.
Californië BV – waar Horst aan de Maas dus indirect aandeelhouder van is - is al vaker onderwerp van discussie geweest in de gemeenteraad van Horst aan de Maas. In april 2007 trok SP-fractievoorzitter Thijs Coppus aan de bel: Hij was kritisch over de (oncontroleerbare) invloed van Californië BV op het gemeentebestuur. En eind 2020 ontstond er deining over een nieuw bestemmingsplan “Californië 2”. In alle haast en door veel geheimzinnigheid omgeven werd het plan er doorgedrukt, speciaal op maat gesneden voor groenteverwerker Hessing. Het college had verzuimd met de omwonenden van Californië 2 in gesprek te gaan over de plannen. Het college bood zijn excuses daarvoor aan en beloofde die fout niet meer te maken.

Californië-deal?
Een jaar later – in september 2021 – werden voor het eerst vraagtekens geplaatst bij het plan om een zogenaamd zonnepark aan te leggen op Californië 2. Toen al werd de kiem gelegd voor de onthulling van een bestuurlijk schandaal, dat verder zou gaan onder de naam van de “Californië-deal”. De op dat moment verantwoordelijke wethouder, Eric Beurskens (Essentie), zei in de gemeenteraad van september 2022 dat de gemeente niks met deze zaak te maken heeft. Maar na verdere publicaties in de media kwamen er voorstellen voor nader onderzoek. Nu zou de onderste steen boven komen, zo zou je verwachten.

Vóórdat de gemeenteraad toestemming gaf voor de aanleg van het zonnepark was al het een en ander "geritseld". Om de grond in Californë 2 te verwerven betaalde Californië 2 de tuinders ongeveer € 27 per vierkante meter. Toenmalig directeur Burghout mocht die tuinbouwgrond echter kopen tegen een vierkante meterprijs tussen de 7,50 en 9,00 euro. Een aanzienlijk lager bedrag dan Californië BV er voor betaald had dus. Overigens hadden de tuinders in het koopcontract wel een passage op laten nemen waarin stond dat de aankoopprijs van de tuinders verlaagd zou worden wanneer Californië BV de resterende tuinbouwgrond voor een lagere prijs zou verkopen. Dat gebeurde dus bij de verkoop aan de eigen directeur. Onlangs oordeelde de rechtbank dat Californië BV de tuinders 14,5 miljoen euro terug moet betalen. Of de benadeelde tuinders dat bedrag uiteindelijk ook terug gaan krijgen is maar de vraag. Want volgens het jaarverslag heeft Californië BV niet voldoende geld in kas om de schadeclaim van 14,5 miljoen euro te betalen.

Steeds duidelijker werd dat buiten de bestuurders van Horst aan de Maas óók provinciale bestuurders – die eveneens aandeelhouders zijn – een rol speelden in de deal. De SP in Provinciale Staten (PS) van Limburg stelde naar aanleiding van een publicatie van NRC vragen aan Gedeputeerde Staten (GS). In de praktijk - zo blijkt uit het artikel in de NRC - liepen publieke en commerciële belangen door elkaar heen en structuurvisies werden vastgesteld zonder dat omwonenden konden overzien wat de consequenties zouden zijn. De beantwoording van de vragen van de SP-fractie in PS bleef uit. GS bleek meer tijd nodig te hebben, zo meldde het college. Reden voor de provinciale SP om in maart 2023 met een brandbrief te komen: GS moest sneller komen met opheldering van de Californië-deal”. Ondertussen liet Californië BV zelf een onderzoek uitvoeren naar de gang van zaken.

De geheimen blijven verhuld
Na publicaties in De Limburger over de resultaten van het onderzoek dat verricht werd in opdracht van Californië BV gaf de gemeenteraad aan dat de vermoedens steeds sterker werden dat de voormalig bestuurder van Californië BV bij de aankoop van restpercelen in Californië gehandeld had met voorkennis, zichzelf had bevoordeeld en zich mogelijk schuldig had gemaakt aan strafbare feiten.

Overigens is het onderzoek in opdracht van Californië BV geheim. Californië BV had de onderzoeksopdracht verstrekt aan advocaat Frans Stibbe en die hield bij het aanvaarden van de opdracht er bij uit dat diens eindrapport niet aan de overheden wordt doorgegeven. Resultaat: de gemeenten en de provincie wisten na afsluiting van het onderzoek nog steeds niet van de hoed en de rand. Om alsnog de relevante informatie over de deal ter beschikking te krijgen en – voor zover aan de orde – eventueel strafrechtelijk handelen vast te stellen, wenste “de politiek” vervolgens een (strafrechtelijk) onderzoek door het Openbaar Ministerie.

Volgens de SP Horst aan de Maas - zo stelde de partij in een brief aan de gemeenteraad van Horst aan de Maas in februari 2024 - is dat bij waarheidsvinding een vreemde omweg. Er bestaat een – zeker vanuit bestuurlijk oogpunt – logischer weg naar die waarheidsvinding. De gemeenteraad heeft namelijk de mogelijkheid om zélf het gewenste onderzoek te verrichten. Dat kan via een door de raad uitgevoerde “enquête”. "Enquête" staat in de politiek voor 'onderzoek'. De SP Horst aan de Maas riep met de brief aan de gemeenteraad dan ook op zo’n enquête in te stellen. De gemeenteraad legt de oproep van de SP naast zich neer. Ook burgers proberen de deksel van de “beerput” te wrikken en dienen een Woo-verzoek in. Ook zij vangen bot als het gaat om de meest essentiële documenten.

De gemeenteraad drong uiteindelijk aan op onderzoek naar het handelen van de gemeente Horst aan de Maas in deze kwestie. Gekozen werd voor een speciaal bureau – Necker - dat door het gemeentebestuur wel vaker gevraagd wordt om “onafhankelijk onderzoek” te verrichten, als er zaken toegedekt moeten worden. Maar toen het rapport klaar was, wilde het College van B&W dat rapport niet openbaar maken.

Onthulling rapport Necker in raadsvergadering 4 september 2024
Na lang wikken en wegen wist de gemeenteraad het toch voor elkaar te krijgen om het rapport van Necker (zie bijlage) in het openbaar te bespreken. In dat rapport – dat door De Limburger overigens als “matig” wordt gekwalificeerd - worden de vergunningverlening, de rollen van de ambtenaren, het college van B en W en de gemeenteraad beschreven. In de raadsvergadering van 4 september 2024 vond over dat rapport het debat plaats. De raadsleden konden in het rapport lezen dat burgemeester en wethouders van de gemeente Horst aan de Maas in mei 2021 al een vermoeden hadden van een integriteitsschending in de Californië-affaire. Maar – zo meldt het rapport - ze hebben dat nooit gemeld aan de gemeenteraad. Omdat de gemeente via Greenport Venlo indirect aandeelhouder van Californië was, werden er door toenmalig wethouder Tegels integriteitsvragen over gesteld tijdens de aandeelhoudersvergadering van 19 mei 2021. De antwoorden waren blijkbaar niet voldoende omdat burgemeester Ryan Palmen daarna nog drie brieven naar Californië heeft gestuurd met de vraag om opheldering. Ook een geheim gesprek met de leiding van Californië BV leverde geen geruststelling op. Ondertussen kreeg Burghout wel in bijzonder hoog tempo alle vergunningen van de gemeente voor de aanleg van weides met zonnepanelen. Dat het college wist dat het foute boel was, blijkt wel uit opmerkingen van toenmalig wethouder Kuipers. Hij stelde op 11 april 2022 voor om afstand te houden van het project van Burghout, omdat er nog discussie over kon komen en dat dat niet op de gemeente mocht terugslaan.

Iedereen blij?
Het lijkt allemaal zo mooi geregeld, constateert De Limburger. Zij schrijft in haar kolommen: "Het bijna failliete semi-overheidsbedrijf Californië BV heeft tuinbouwgrond verkocht aan zijn eigen directeur, die daar zonnepanelen op gaat zetten. Californië blij, want gered. Directeur Lodewijk Burghout blij, want hij heeft een zeer lucratieve deal gesloten met zijn werkgever. Maar ook de aandeelhouders van Californië zijn blij omdat ze niet financieel hoeven bij te springen. En het college van Horst aan de Maas is ook blij. Niet alleen omdat het indirect financieel betrokken is bij Californië BV, maar ook omdat de zonnepanelen gaan helpen om de duurzaamheidsdoelstellingen te halen". Maar de burgers - die de gronden waarop de zonnepanelen geplaatst zijn eerder in bezit hadden - zijn minder blij. Zij moesten die gronden – onder druk van dreiging met onteigening door de gemeente Horst aan de Maas – verkopen aan Californië BV. De grond die later dus voor een habbekrats doorverkocht is aan Burghout! En de SP, veel burgers en sommige raadsleden (van de oppositie) waren ook niet zo blij vanwege het vermoeden van belangenverstrengeling en integriteitschending.

De Limburger schrijft in haar reactie op het rapport van Necker: “Volgens het Necker-rapport is de vergunningverlening volgens de regels gegaan en hebben ambtenaren en politici niks fout gedaan. Maar dat is een matige conclusie als je ziet dat op het gemeentehuis iedereen zich in allerlei bochten wringt om de vergunningen voor directeur Burghout te regelen. Burghout heeft haast, want anders krijgt hij geen SDE-subsidies van de overheid. De vergunning voor de ene zonneweide krijgt hij al na vier maanden, de tweede zelfs in twee maanden. Daar kunnen de Horstenaren alleen maar van dromen. Alleen één zaaksambtenaar constateert regelmatig dat Burghout en zijn bedrijf zich niet aan de voorwaarden voor een vergunning houden. Maar diens adviezen worden genegeerd”. Zoals het college van B&W wel vaker signalen van ambtenaren negeert (zoals ook blijkt uit de verkoop van gronden aan oud-wethouder Knops in het kader van de Ruimte-voor-Ruimte-regeling, waarbij eveneens integriteitsschending aan de orde was).

Raadsvergadering 4 september 2024
In de raadsvergadering  van 4 september 2024 (hier terug te zien) erkent burgemeester Ryan Palmen van Horst aan de Maas dat het college eerder aan de bel had moeten trekken toen bekend was dat er een integriteitskwestie speelde rondom de omstreden gronddeal Californië. Tegelijkertijd wijst hij er op dat in het rapport staat dat Horst aan de Maas als vergunningverlener formeel niets verkeerd heeft gedaan. De procedures zijn juist verlopen. Maar B&W had in de rol als aandeelhouder wel steviger kunnen reageren als ze eerder over feiten hadden beschikt. "We hebben geblaft, maar misschien niet hard genoeg of te laat. We hadden dit misschien in samenspraak met de gemeenteraad wel meer moeten doen." Ondanks deze door De Limburger als “knieval” gekwalificeerde ontboezeming van de burgemeester bleek tijdens de raadsvergadering dat de verstrengeling van de belangen van Burghout en B&W nog steeds gebagatelliseerd worden. Bijvoorbeeld door wethouder Beurskens, die in september 2022 de raad nog had verzekerd dat hij en diens collega-wethouders buiten deze zaak zouden staan. Hij stelde tegenover de raad dat het op z’n minst niet handig was dat Californië BV een postadres had. Beurskens: “Ik zeg met nadruk géén werkplek”.  Terwijl in het rapport van Necker staat dat Burghout ‘enige tijd kantoor hield in het gemeentehuis’. Een dag later al moesten burgemeester en wethouders erkennen dat Burghout wel degelijk heeft geresideerd in het gemeentehuis. Overigens had oud-directeur Burghout ook zélf al via een brief aan de gemeenteraad verklaard dat alles en iedereen - ook de betrokken ambtenaren en B&W van Horst aan de Maas - vanaf het begin op de hoogte waren aan wie de gronden verkocht werden. En natuurlijk schreef hij dat hem niets te verwijten valt. Desalniettemin stond voor alle fracties in de gemeenteraad vast dat Burghout in de omstreden gronddeal verwijtbaar gehandeld heeft. De fracties gebruikten termen als „verwerpelijk” en „ethisch en moreel onacceptabel”. Maar de kritiek van de raad richtte zich vooral op het handelen van de gemeente. Volgens diverse fracties stonden hierbij de morele antennes niet aan bij het college. „Die bestuurlijke naïviteit hoort hier niet”, oordeelde VVD-fractievoorzitter Joep Peeters. Een motie van wantrouwen van de oppositiepartijen haalde het echter niet. De coalitiepartijen – CDA, Essentie, PvdA en D66/Groen Links - dienden nog wel een “motie van treurnis” in, maar dat kon niet verhullen dat zij het college van B&W de hand boven het hoofd hielden. Voor één raadslid, Alex Janssen van het CDA, was de gang van zaken in de raadsvergadering reden om per direct uit de CDA-fractie te stappen en als éénmansfractie door te gaan. Janssen vindt de coalitie in het debat rond de omstreden Californiëdeal niet hard genoeg op heeft opgetreden.

Dieptepunt
De historie overziend laat zien dat het huidige college van B&W – dat voortdurend gesteund wordt door de fracties van CDA, Essentie, PvdA en D66/Groen Links – met alles weg komt en gewoon kan blijven zitten. Hetzelfde gebeurde in eerdere schandalen zoals rondom de verkoop van gronden aan oud-wethouder Knops CDA), het zonder vergunning bouwen van oud-wethouder Kuipers (D66/Groen Links) of de verzwegen relatie tussen oud-wethouder Tegels (CDA) en diens secretaresse. En nu dus de affaire rondom de Californië-deal. Een dieptepunt die het vertrouwen van de burger in de politiek nog verder ondermijnd. En kennelijk heeft die politiek geen zelfreinigend vermogen. Een dieptepunt in de geschiedenis van de politiek in Horst aan de Maas.

Bijlage: 

Onderzoeksrapport Necker